Η Γεωργία στην Αρχαιότητα

"Πασών των επιστημών μήτηρ τε καί τροφός Γεωργία εστί"

Μελετώντας το έργο του Ξενοφώντος "Οικονομικός" σήμερα, μας εντυπωσιάζει η επικαιρότης του, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλα τα έργα των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Το ιδιαίτερο που έχει το συγκεκριμένο έργο είναι ότι αποτελεί το πρώτο παγκοσμίως κείμενο που ασχολείται επιστημονικά με την γεωργία.

Ο Ξενοφών, Αθηναίος ιστορικός, στρατιωτικός και πολιτειολόγος, γενήθηκε στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου γύρω στα 427 π.Χ. και πέθανε περί το 355 π.Χ. και πέραν της συμμετοχής του στα πολιτικά και στρατιωτικά δρώμενα της εποχής του, αφήνει και λίαν σημαντικό συγγραφικό έργο. Όπως λοιπόν ορίζει ο Σωκράτης μέσα από τον διάλογό του με τον Κριτόβουλο στον "Οικονομικό", ο όρος "οικονομία" είναι όνομα επιστήμης όπως η ιατρική η σιδιρουργική ή η τεκτονική, θέτοντας έτσι τις βάσεις της σημερινής οικονομικής επιστήμης! Και "οικονόμος" είναι αυτός που γνωρίζει να κυβερνά τον οίκον του και να αυξάνει τα αγαθά του. Σήμερα αυτόν τον ονομάζουμε οικονομολόγο. Δεν θα επεκταθούμε όμως στον σχολιασμό όλης της πραγματείας του Ξενοφώντος, αλλά μόνον στο κομμάτι εκείνο που έχει να κάνει με την γεωργική επιστήμη.

Αφού διεξέρχεται πολύ ενδιαφέροντα αλλά και διαχρονικά θέματα όπως: σχέσεις ανδρογύνου και εργασίες του καθενός εντός του οίκου, πρέπουσα συμπεριφορά προς το υπηρετικό προσωπικό και εκπαίδευση αυτού ώστε ο οίκος να ευτυχεί και να ευημερεί, ο Ξενοφών συνεχίζει με τον διάλογο Σωκράτους - Ισχομάχου (ενός πλουσίου Αθηναίου) να αναλύει την "γεωργικήν επιστήμη" όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται η γεωργία.

Ξεκινώντας ο διάλογος περί των γεωργικών βλέπουμε ότι το πρώτο πράγμα που αναφέρεται και που και σήμερα διδάσκεται σε όλες τις γεωργικές σχολές του κόσμου, είναι να γνωρίζει κανείς την φύση του εδάφους που πρόκειται να καλλιεργήσει "φύσιν χρήναι πρώτον της γης ειδέναι". Συνεχίζει με το όργωμα, πότε πρέπει αυτό να γίνεται και τις ωφέλειες που προσφέρει, την σπορά, τα σκαλίσματα που χρειάζονται ενδιάμεσα, το θέρισμα - αλώνισμα - λίχνισμα. Τελικώς, αναφέρεται στις δενδροφυτείες, ιδιαίτερα της αμπέλου και της ελαίας δίδοντας οδηγίες περί βάθους σκαψίματος και διανοίξεως λάκων, αποστάσεων μεταξύ των φυτών και τυχόν ιδιαίτερες φροντίδες. Είναι εντυπωσιακό ότι αν και επήλθε μηχανοποίηση αρκετών εκ των ανωτέρω εργασιών, αυτό δεν αλλάζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα της γεωργίας διαμέσου των αιώνων. Δεν ξεχνά ο Ξενοφών να αναφέρει επίσης την χλωρά λίπανση και την σπουδαιότητά της για την βελτίωση της παραγωγικής ικανότητος των εδαφών θέτοντας λοιπόν με την πραγματεία του αυτή τις βάσεις της σημερινής γεωπονίας. Ο Ξενοφών έτσι μπορεί δικαίως να θεωρηθεί ο πατέρας της γεωργικής επιστήμης.

Όμως, πέραν των τεχνικών λεπτομερειών που αναφέρονται στο κείμενο, είναι πολύ σημαντικότερο να τονιστεί η αξία που δίδεται στην "γεωργικήν τέχνη" από το στόμα ενός Σωκράτους. Στην εποχή μας, που η καταβαράθρωση και η αντιστροφή-διαστροφή των ηθικών, πνευματικών και πολιτικών ιδεών και αξιών έχει φθάσει σε μέγιστο βαθμό, η γεωργία υποτιμάται. Δεν γνωρίζουμε ή δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι χάρη στους γεωργούς και κτηνοτρόφους που μας εξασφαλίζουν την τροφή μας, μπορούμε εμείς οι υπόλοιποι να καθόμαστε αυτάρεσκα πίσω από τα γραφεία μας και να θεωρούμε την γεωργία ως ένα επάγγελμα που δεν είναι για εμάς. Ίσως θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας και να μας βάλει σε σκέψη ο Σωκράτης ο οποίος λέγει ότι καμία τέχνη στον κόσμο δεν παρέχει στον τεχνίτη τόσο πολλά και τόσο καλά αγαθά στο σώμα και την ψυχή όσο η γεωργία, ότι για τους καλούς κ’αγαθούς ανθρώπους η καλλίτερη εργασία και επιστήμη είναι η γεωργία, ότι το πλέον καλό, το πλέον αγαθό, το πλέον ευχάριστο είναι να δημιουργεί κανείς το βιός του από την γεωργία "κάλλιστόν  τε καί άριστον και  ήδιστον από γεωργίας τον βίον ποιείσθαι", και τέλος, ότι η γεωργία παρέχει στη πόλη πολίτες άριστους και μυαλωμένους  "πολίτας αρίστους καί ευνουστάτους παρέχεσθαι τω κοινώ" . Και ο μεγάλος Αριστοτέλης, εις επίρρωσιν των τελευταίων, λέει στα Πολιτικά του: η καλλίτερη πολιτεία είναι η γεωργική, εκεί δηλαδή που οι περισσότεροι ζουν από την γεωργία και την κτηνοτροφία  "βέλτιστος γάρ δήμος ο γεωργικός εστιν, όπου ζει  το πλήθος από γεωργίας ή νομής" . Και καταλήγουμε με μία διάσημη φράση, και πάλιν του Αριστοτέλους, η οποία θα έπρεπε να υπάρχει ως προμετωπίδα σε όλες τις ανώτατες και ανώτερες  γεωπονικές  ή γεωργικές σχολές τις Χώρας: "Πασών των επιστημών μήτηρ τε καί τροφός Γεωργία εστί."

Αθανάσιος Χύμης - Υποψήφιος Διδάκτωρ Αγροτικής Οικονομίας